Rusya'nın 24 Şubat sabah saat altıda Ukrayna topraklarına saldırması ile dünya ayağa kalktı. Fakat bu Putin hükümetinden beklenmeyecek bir hareket değildi. Nitekim Rusya, 2008 Ağustos'unda 10 günlük bir savaşın sonucunda Gürcistan'dan Abhazya ve Güney Osetya'yı almıştı. Sonrasında 2014'te ise Rusya bu sefer gözünü Kırım'a dikmişti. Şimdi ise gözünü Ukrayna topraklarına dikmiş olmasına şaşılacak bir durum yok aslında. Putin'in nihai hedefi ise Baltıklara inmek olacak gibi duruyor.(1) Rusya'nın bu saldırısı Uluslararası Hukuk'a ve İnsan Haklarına aykırı olduğu gerekçesiyle dünya genelinde tepki çekti. Enerji ihtiyacının önemli bir kısmını Rusya'dan sağlayan Avrupa Birliği ülkeleri Rusya'ya ambargo uygulama kararı aldı. ABD'de Biden hükümeti olası bir savaş daha da kötüsü nükleer savaş çıkmasından çekindiğinden NATO Rusya'ya henüz ciddi bir tepki göstermedi.(2)nitekim Rus Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov 2018'de yaptığı bir açıklamada nükleer silah kullanımının Rusya tarafından ancak iki şartla gerçekleştirilebileceğini belirtti, bunlar:
a) Kendilerine yapılan bir nükleer silah kullanımına karşı yanıt olarak
b) Rusya'nın hayati bir tehdit altında kalması durumunda(3)
Bu yazımda farklı devletler arasındaki ilişkiler, işin ekonomik ve enerji boyutu ve siyasi yönleriyle Rusya-Ukrayna Savaşı'na değinmek istiyorum.
1)ABD-Rusya ilişkileri:
Soğuk Savaş'ın sonlanmasıyla birlikte galip ABD tek kutuplu dünyanın hakimi olduğunu ilan etmekle kalmayıp başını çektiği NATO'nun daha doğuya yayılmasını ve açık kapı politikasının uygulanmasını sağladı.(4) Bu kapsamda bir zamanlar Sovyetlerin bünyesinde bulunan ülkelerin bir kısmı kendilerini NATO'nun kapısında buldular. İşte bu ülkelerden birisi de Ukrayna'ydı. Rusya'nın güneyinde bulunan 40 milyon nüfuslu bu ülke 2000'li yılların başında NATO üyeliği için başvuruda bulunmuştu.(5) Etrafının NATO tarafından dolayısıyla Amerika tarafından gittikçe sarıldığını fark eden Rusya bu duruma tepki verdi ve kendi alanını genişletip NATO'yu sınırlarından uzaklaştırmak için harekete geçti. Gürcistan'ın ve özellikle de 2014'teki Kırım'ın ele geçirilmesinin arkasında yatan plan ise Ukrayna'nın doğusunu veya tamamını ele geçirmekti.
ABD'ye bakıldığında ise 24 Şubat'taki işgalin öncesinde Amerikan vatandaşlarını Ukrayna'yı terk etmeye çağırdı.(6) İlk başta Rusya'ya müdahale edilmesinin dünya savaşına sebep olabileceğini söyleyerek geride duran Biden hükümetinin bu savaşı kâra çevirme planları var.(7) İyice incelendiğinde bu savaşın çıkması ile birlikte dünya kamuoyunda Rusya hakkında negatif fikirlerin iyice arttığı görülebilir. Bunun yanında Rusya'ya ambargo uygulayan Avrupa Birliği ülkeleri enerji ihtiyaçlarını karşılamak için alternatif arayışına koyuldu ki ABD burada devreye girerek AB ülkelerine yaptığı hidrokarbon satışını artırdı. Üstelik ABD'nin Rusya'dan ithal ettiği hidrokarbon toplam enerji ihtiyacının yüzde sekizine karşılık geldiğinden ABD ambargo sonucu oluşan açığı çok rahat bir şekilde Kanada'dan temin edebilir.(8) Bununla beraber Rus ekonomisi 2022 yılında yüzde 10 küçüldü ki bu da ABD'nin işine gelen bir durum.(9)Yani savaşın ABD-Rusya ilişkileri özelinde bu iki ülkeye yaptığı etkileri incelediğimizde NATO tarafından kuşatılan ve bu kuşatmayı saldırı yaparak bitirmek isteyen Rusya ile tek kutuplu dünyada kendisine yeni rakip olarak yükselen Çin'i(10) daima aklında tutarak eski düşmanı Rusya'nın düştüğü hali kendi fırsatına dönüştürmeye çalışan ABD karşımıza çıkıyor. Şüphesiz bu işin nereye gideceğini zaman gösterecektir.
2) Savaşın enerji boyutu:
Rusya, ABD'nin ardından dünyanın en büyük ikinci ham petrol üreticisi ve Suudi Arabistan'ın ardından en büyük ikinci ham petrol ihracatçısı. Doğal gaz açısından ise yine ABD'nin ardından dünyanın en büyük ikinci gaz üreticisi ve en büyük ihracatçısı. Enerji açısından bu derece zengin kaynaklara sahip olan Rusya'nın enerji sağladığı ülkelerin en başında ise Avrupa Birliği ülkeleri geliyor.(11) Avrupa'nın Rusya'dan ithal ettiği ürünlerin yüzde 62'sini enerji oluşturuyor. Avrupa ortalama olarak petrol ihtiyacının yüzde 20'sini, kömürün yüzde 50'sini, doğalgazın da yüzde 40'ını Rusya'dan temin ediyor. Duruma Almanya özelinde bakacak olursak da Almanya'nın tükettiği doğal gazın 55'i, petrolün yüzde 42'si ve kömürün yüzde 45'i Rusya'dan temin ediliyor. Fransa'da bu oran daha düşük, Fransa tükettiği doğal gazın yüzde 17'sini ve petrolün yüzde 8.7'sini Rusya'dan alıyor.(12) Avrupa'nın bir diğer büyük hidrokarbon tedarikçisi olan Norveç ki Norveç Avrupa'nın enerji ihtiyacının yüzde 20'sini karşılıyor)Rusya'ya uygulanan ambargo sonrası açılan boşluğu doldurmak ve gaz üretimini artırmak için çalışmalara başladıysa da bu açık kısa sürede kapatılamayacak gibi duruyor.(13) Bu bağlamda baktığımızda Rusya'ya uygulanan ambargodan en fazla etkilenenlerin Doğu Avrupa ülkeleri ile Almanya olduğunu, Batı Avrupa ile İskandinavya'nın nispeten bu durumdan daha az zararla çıkacakları görülmektedir.(14) Nitekim Rusya-Ukrayna Savaşı'nda Avrupa'daki enflasyon oranlarına bakıldığında savaşın sonucunda en yüksek enflasyona Almanya ve Doğu Avrupa'da rastlanılmaktadır.
AB, 2022 sonu itibariyle Rusya'dan ithal edilen gazın 3'te 2 oranında azaltılması kararını aldı. Oluşan enerji açığını kapatmak içinse Avrupa yüzünü diğer enerji temin ettiği ülkelere döndü. Bu ülkelere bir göz atalım.
A) Cezayir:
Bir Kuzey Afrika ülkesi olan Cezayir, Avrupa'nın gaz ithalatının yüzde 7.6'sını karşılıyor. Avrupa bu oranın artmasını istese de Cezayir buna pek yanaşmıyor. Sebebi ise Cezayir'in silah aldığı ülkelerin başında Rusya geliyor. Cezayir, Avrupa'ya daha fazla gaz satarak Rusya ile arasının açılmasını istemeyecektir.(16)
B) Mısır:
C) Norveç:
Bir İskandinav ülkesi ve NATO üyesi olan(19) Norveç, 5.4 milyon nüfusu ve doğal gaz ve petrol zengini olması sebebiyle Avrupa'nın Rusya'ya alternatif olarak yüzünü döndüğü en önemli ülkelerden. Halihazırda Norveç, Avrupa'nın enerji ihtiyacının yüzde 20'sinden sorumlu ve bu oranın artırılması için çalışmalara başlandı fakat bunun gerçekleşmesi için aylara ihtiyaç var gibi duruyor.(20) Ayrıca Norveç'in birkaç özelliğinden de bahsetmek isterim. Norveç, kişi başı Gayrisafi Yurt içi Hasıla(GSYH) bakımından Avrupa'nın en yüksek ikinci GSYH'sine sahip.(Lüksemburg'un ardından)Dünyada ise altıncı sırada. Human Development Index ya da İnsani Gelişme Endeksi'nde ise birinci sırada. Türkiye ise bu endekse göre 54.sırada. Önümüzde ise Şili, Birleşik Arap Emirlikleri, Kazakistan, Slovakya gibi ülkeler var.(21) Ayrıca Özgürlük Endeksinde de Norveç başı çekmektedir. Birden ona kadar bir ülkenin demokrasisinin puanlanmasına dayanan Demokrasi Endeksinde ise Norveç, 2022 verilerine göre, 9.75 puanla birinci seçilmiştir.(22)
Demokrasi Endeksinde ülkeler 4 kategoriye göre sınıflandırılmış. Bu kategoriler şöyle:
1-)Tam Demokrasiler
2-) Kusurlu Demokrasiler
3-) Hibrit rejimler
4-) Otoritaryen rejimler
Türkiye bu endekste 4.35 puan alarak 3.kategoriye yanı Hibrit rejim kategorisine girmiş.(23)
Son olarak da Norveç dünyanın en düşük suç oranına sahip ülkelerinden birisidir.(24)
D) Katar:
Arap peninsulasında bulunan bu küçük ülke petrol ve doğal gaz açısından son derece zengin. Rusya'dan aldığı LNG ihtiyacını Katar'dan sağlamak için anlaşma yapmak üzere Almanya İklim ve Ekonomi Bakanı Robert Hanbeck'in Katar şeyhi Tamim bin Hamed el Sani ile görüştüğünü belirtmekte fayda var.(25) Katar kendi çıkarları açısından Avrupa ile uzun süreli iş yapmak istiyor. Katar'ın hedefi ise 2026'ya kadar LNG ihracatını yüzde 40 oranında artırmak.(26)
Görüldüğü gibi Rusya'dan temin ettiği hidrokarbonun yerini hemen dolduramayacak olan Avrupa, enerji alabilmek için diğer ülkelerle anlaşmaya çalışmanın yanında yenilenebilir enerjiye geçiş sürecini de hızlandırmaya çabalamaktadır. Avrupa Birliği'nin hedefi 2050'ye kadar yenilenebilir enerjiye geçişi tamamlayıp fosil yakıtlara olan bağlılığı sıfıra indirmek.(27) Ukrayna-Rusya Savaşı bu süreci hızlandıran bir etmen olarak da görülebilir. Nitekim Avrupa Birliği'nin 2022 sonu itibariyle Rusya'dan ithal edilen gazın 3'te 2 oranında azaltılması kararını alması ve oluşan açığı hem diğer ülkelerden hidrokarbon alımı yapılarak hem de yenilenebilir enerjiye yaptığı yatırımı da artırarak kapatabilir.(28) Fakat burada da birkaç sıkıntı çıkmakta. Bu sıkıntıya bir örnek vermek gerekirse fosil yakıt kullanımını azaltmak için elektrikli araç kullanımını artıran İngiltere'ye bakabiliriz. Elektrik enerjisinin daha fazla kullanımı doğal olarak lityum-iyon pil kullanımını artırıyor ve bu pillerin yapımında kullanılan nikel ihtiyacı da pek tabii artıyor. Bu nikelin ithal edildiği ülkelerin başında da büyük bir nikel üreticisi olan Rusya geliyor. Yani Rus ekonomisine darbe vurmak amacıyla hidrokarbon ithalini kesen Avrupa ülkeleri bu sefer de yenilenebilir enerji üretimi için gerekli olan bazı materyalleri ithal etmek istediğinde karşısına yine Rusya çıkıyor.(29)
3) Baltıklar: Rusya'nın sonraki hedefi:
Rusya'nın 2008 Ağustos'unda Gürcistan'dan 10 günlük bir savaşın sonucunda Abhazya ve güney Osetya'yı alması akabinde 2014'te ise Kırım'ı işgal etmesinin ardından 2022 Şubatı'nda Ukrayna'ya saldırdığına tanıklık ettik. Bu savaşın nasıl sonuçlanacağını önümüzdeki süreçte göreceğiz fakat Putin'in Ukrayna ile yetineceğini ve daha fazla ilerlemeyeceğini düşünmek pek naif olacaktır. Rusya'nın batı ve güneybatısındaki komşularına baktığımızda batıda 1300 km'lik sınırı ile göller ülkesi Finlandiya karşımıza çıkıyor.(30)
Finlandiya'nın güneyinde ise yine Rusya ile doğu tarafından sınır komşusu olan Estonya ve Letonya ile Rusya'nın Rus ana toprağı ile kara bağlantısı olmayan Baltık Denizi kıyısındaki toprağı olan Kaliningrad da Litvanya ve Polonya topraklarının arasında bulunuyor.(31)
Bununla birlikte Rusya'nın kuzeyde Kuzey Buz Denizi'nde rakibi olan ve bir NATO üye ülkesi de olan Norveç ile sınır komşuluğu da bulunuyor.
Görselde gördüğünüz kırmızı ile çizilmiş çizgi Rusya ile Norveç arasındaki sınırı belirtmektedir.(33)
Şimdi de Rusya'nın az önce anlattığımız sınır komşuları ile olan ilişkilerini inceleyelim. Ukrayna'nın NATO'ya girmek için çalışmalarda bulunması halihazırda sınırlarına kadar dayanmış NATO'nun daha da yakınına gelmesini istemeyen Rusya Ukrayna'ya güneyden ve doğudan saldırmıştı amacı ise buradaki hükümeti düşürüp kendi isteklerine göre yönetebileceği bir hükümet başa geçirip Ukrayna'yı adeta bir Yeni Belarus yapmak.(34) Yani Rusya açısından Ukrayna, tampon bölgedir. Rusya'nın asıl hedefi buradan sıçrayarak Baltık bölgesini ele geçirmektedir.(35) Bununla birlikte Ukrayna ele geçirilirse Rusya yeni sınır komşuları edinecektir bunlara bakarsak eğer karşımıza Polonya, Macaristan, Slovakya ve Romanya çıkıyor ki bunların her birisi NATO üyesi.(36)
Ayrıca Ukrayna'nın işgali üç küçük Baltık ülkesi olan Estonya, Letonya ve Litvanya'yı da harekete geçirdi. Rusya'nın hedefinin Ukrayna'dan sonra Baltıklar olduğunu çok iyi öngören bu ülkeler ile Finlandiya gereken önlemleri alma gayretindeler. Örneğin, Putin'in Ukrayna'yı işgalinin hemen ardından Estonya Cumhurbaşkanı Ukrayna'ya gitti.(37) Ukrayna'nın olası düşüşünde Rusya Baltıkları çok daha rahat ele geçirecektir. Finlandiya da Rusya'nın bu saldırısına NATO'ya üyelik için başvurarak tepkisini koydu. Finlandiya şu ana kadar NATO üyesi olmadan Avrupa Birliği'nde olan 6 ülkeden biriydi ve Kış Savaşları'nda Ruslara karşı vatanlarını iyi savunmuş(38) olup Rusya'nın kendi toprakları üzerinde emelleri olduğunu çok iyi bilse de Soğuk Savaş yıllarında denge politikasını takip etmiş ve Amerika'ya fazla yanaşmamışlardır.(39) Rusya, Finlandiya'nın NATO'ya girme ihtimalini bile savaş sebebi sayacak iken Finlandiya 5 Mayıs'ta NATO üyeliği için başvuruda bulundu.(40)
Şu ana kadar mavi ile gösterilen ülkeler Finlandiya(ve İsveç)'nın NATO üyeliğini onaylarken aralarında Türkiye'nin de bulunduğu Çek Cumhuriyeti, Yunanistan, Macaristan, Portekiz, Slovakya, İspanya gibi ülkeler henüz onay vermemiştir.(41)
Şu ana kadar Ukrayna ve Rusya arasında gerçekleşen savaşın enerji ve ekonomik etkilerinden, ABD-Rusya arasındaki ilişkileri nasıl etkilediğinden, Baltıkların geleceğini nasıl şekillendirdiğinden bahsettik. Bu yazımda daha çok işin mekanik yanlarına değinmiş olsam da en azından yazıyı tamamlarken savaşın kazananı olmadığı gerçeğini ve dünya üzerindeki hiçbir gerekçenin sivillerin yurtlarından olduğu, öldürüldüğü, kadınların tecavüze uğradığı bir savaşı haklı çıkarmayacağını belirtmek isterim.
Diğer yazılarımda görüşmek üzere, sağlıcakla kalın.
Yararlanılan Kaynaklar
1) Fareye Çörek Verirsen, Süt de İster/ Rusya'nın Nihai Hedefi Neresi?
https://youtu.be/3Tsdn5sdlYA
2) Le Monde Diplomatique, Nisan 2022 sayısı, s.8
3) Le Monde Diplomatique, Nisan 2022 sayısı, s.9
4) Doğu-Batı dergisi, Avrupa Sayısı, s.161
5) Le Monde Diplomatique, Nisan 2022 ,s.14
6) Le Monde Diplomatique, Haziran 2022 ,s.2
7) https://www.google.com/amp/s/www.nbcnews.com/news/amp/rcna15781
8) Le Monde Diplomatique, Nisan 2022 sayısı, s.7
9) https://daviscenter.fas.harvard.edu/events/economic-impact-war-ukraine-russia-and-africa
10) Le Monde Diplomatique, Haziran 2022,s.9
11) https://spectrum.ieee.org/amp/russia-ukraine-fossil-fuels-2656811495
12) Le Monde Diplomatique, Nisan 2022, s.6
13) Le Monde Diplomatique, Nisan 2022, s.6
14) https://www.washingtonpost.com/business/energy/how-europe-became-so-dependent-on-putin-for-its-gas/2022/07/11/8c5cbe8c-0122-11ed-8beb-2b4e481b1500_story.html
15) https://www.aljazeera.com/amp/economy/2022/6/8/russia-ukraine-war-threatens-long-lasting-impact-on-global-eco
16) Le Monde Diplomatique, Nisan 2022, s.7
17) https://www.wilsoncenter.org/article/grains-and-hydrocarbons-middle-east-and-war-ukraine
18) Le Monde Diplomatique, Nisan 2022, s.7
19) NATO'ya üye ülkeler için bakınız:
https://www.nato.int/cps/en/natohq/nato_countries.htm
20) Le Monde Diplomatique, Nisan 2022, S.6
21) https://worldpopulationreview.com/country-rankings/hdi-by-country
22-23) https://www.visualcapitalist.com/mapped-the-state-of-global-democracy-2022/
24) https://en.m.wikipedia.org/wiki/Norway
25) Le Monde Diplomatique, Haziran 2022, s.4
26) https://www.wilsoncenter.org/article/grains-and-hydrocarbons-middle-east-and-war-ukraine
27) https://amp.theguardian.com/environment/2022/mar/18/could-ukraine-war-help-end-wests-reliance-on-hydrocarbons
28) https://www.washingtonpost.com/business/energy/how-europe-became-so-dependent-on-putin-for-its-gas/2022/07/11/8c5cbe8c-0122-11ed-8beb-2b4e481b1500_story.html
29) https://www.birmingham.ac.uk/news/2022/russias-war-in-ukraine-its-impact-on-critical-materials-supply-green-energy
30) https://www.google.com/amp/s/www.amerikaninsesi.com/amp/6593488.html
31) https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Kaliningrad
32) Görsel için kaynak:
https://www.trthaber.com/m/haber/dunya/krizin-yeni-adresi-kaliningrad-689444.html
33) https://en.m.wikipedia.org/wiki/Norway%E2%80%93Russia_border
34) "Ukrayna Kaşındı, Rusya Girdi" Tezinin Saçmalığı ( Haritalı Anlatım)
https://youtu.be/SsuFp5yxKt8
35) İşgale Kılıf: "Ukrayna Tampon Bölgedir"
https://youtu.be/-ejfYTzjfg8
36) NATO'ya üye ülkeler için:
https://www.nato.int/cps/en/natohq/nato_countries.htm
37) Fareye Çörek Verirsen, Süt de İster/ Rusya'nın Nihai Hedefi Neresi?
https://youtu.be/3Tsdn5sdlYA
38) https://tr.m.wikipedia.org/wiki/K%C4%B1%C5%9F_Sava%C5%9F%C4%B1
39) https://en.m.wikipedia.org/wiki/Finland%E2%80%93NATO_relations#:~:text=Finland%20is%20one%20of%20six,the%20Partnership%20for%20Peace%20programme
40) Rusya'nın 'Yutmak' İstediği İki Bölge: "Baltık ve Kuzey Buz Denizi"
https://youtu.be/p3Sow4TWNzY
41) https://www.nato-pa.int/content/finland-sweden-accession
Yorumlar
Yorum Gönder